Sau một cái Tết khá ảm đạm, dân Việt Nam phải đối mặt với nhiều vấn
đề kinh tế trong năm con rắn. Nhưng đâu là vấn đề, đâu là giải pháp và
ai có trách nhiệm giải quyết?
Thực trạng
Vũ Hoàng: Xin kính chào chuyên gia kinh tế Nguyễn
Xuân Nghĩa trong chương trình phát thanh đầu tiên của mục Diễn đàn Kinh
tế vào năm Quý Tỵ. Thưa ông, dù nhiều người còn nghỉ Tết tại Việt Nam,
sinh hoạt lễ lạt năm nay có vẻ kém khởi sắc và mối lo về kinh tế sẽ lại
sớm trở về ám ảnh mọi người. Trong chương trình đầu tiên của năm con
rắn, xin đề nghị ông phân tích các vấn đề gì ông đánh giá là quan trọng
nhất cho nền kinh tế của Việt Nam.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Trước hết, tôi xin được kính chào quý thính giả gần xa của chúng ta, nhất là ở tại Việt Nam.
Về câu hỏi của ông, tôi xin nhắc tới một cuộc khảo sát của Ngân hàng
Thế giới với sự tham gia của giới hữu trách tại Việt Nam, được thực hiện
năm ngoái nhưng vẫn có giá trị khá biểu hiện về tâm tư của người dân ở
trong nước. Kết quả khảo sát đã được Ngân hàng Thế giới phổ biến năm
ngoái và nhắc lại trong báo cáo cuối năm 2012 về kinh tế Việt Nam.
Số là khi được hỏi về ba loại vấn đề họ cho là đáng lo nhất của Việt
Nam, những người được thăm dò ý kiến nêu ra nhận định đáng chú ý. Trong
10 vấn đề được xem là đáng quan tâm nhất, chỉ có ba vấn đề thuộc lĩnh
vực kinh tế. Đó là, đứng hạng nhất, vật giá gia tăng, với 44% cho là
đáng lo nhất. Hai vấn đề kinh tế kia đứng chín và hạng 10 ở cuối bảng,
đó là lợi tức và việc làm. Bảy vấn đề còn lại được nhiều người cho là
đáng lo nhất đều ở ngoài lĩnh vực thuần túy kinh tế, mà thuộc trách
nhiệm của nhà nước. Theo thứ tự từ cao đến thấp là 1) tai nạn giao
thông, 2) vệ sinh thực phẩm, 3) tội ác xã hội, 4) tham nhũng, 5) ô nhiễm
môi sinh, 6) phẩm chất của dịch vụ y tế, và 7) phẩm chất của giáo dục.
Tôi xin được nêu vài nhận xét về cuộc khảo sát này.
Vũ Hoàng: Chúng tôi cũng hơi ngạc nhiên về cuộc khảo sát ấy, ông nhận xét thấy như thế nào?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Người lạc quan chỉ nhìn thấy ly nước đã đầy
một nửa mà không nói đến cái phần nửa vơi, thì cho là trong năm 2011 và
đầu năm 2012, tình hình kinh tế đã có cải thiện nên người dân chỉ chú ý
đến ba loại vấn đề thuộc kinh tế, còn lại là bảy vấn đề thuộc về xã
hội! Riêng về chuyện đáng lo nhất của họ là vật giá gia tăng thì ta nhớ
lạm phát đã hoành hành mạnh và lên tới đỉnh cao là 23% vào giữa năm 2011
nên đầu năm 2012 mới là vấn đề đáng ngại, chứ ngày nay thì người ta có
thể còn lạc quan hơn thế dù sự thật sẽ không hẳn tốt đẹp như vậy!
Và bước sang bảy loại vấn đề xã hội mà nhiều người cho là đáng ngại
nhất như tôi vừa nhắc lại ở trên, ta thấy trật tự và an toàn xã hội là
những mối bận tâm thiết thực trước mắt. Điều này có thể hiểu được. Nhưng
đáng chú ý hơn thế là loại vấn đề cơ bản mà lâu dài, như ô nhiễm môi
sinh hay giáo dục bất cập thì lại có mức quan tâm thấp hơn. Và then chốt
hơn vậy, an ninh quốc gia và an toàn lãnh thổ của Việt Nam lại không
được nhắc đến. Vì sao lại như vậy?
Tôi lại nhớ đến cuộc khảo sát của một cơ quan Pháp vào năm kia, khi
cho thấy người Việt Nam thuộc loại lạc quan nhất thế giới! Ta có thể nêu
câu hỏi về cách thức tiến hành khảo sát và giá trị biểu trưng của dân
số mẫu, hoặc về hiện tượng tâm lý khá phổ biến của xã hội loài người, là
chối từ thực tế khi thực tế ấy đã thay đổi, một hiện tượng xuất phát
đầu tiên từ lãnh đạo rồi mới thấm xuống người dân. Bây giờ chúng ta mới
trở lại đề tài của mình, là các vấn đề kinh tế của Việt Nam. Tôi xin
được phép nói về chuyện gần rồi mới đến chuyện sâu xa trong cốt tủy.
Viễn ảnh
Bánh đậu xanh bán vào dịp tết tại một siêu thị ở Hà Nội.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Việt Nam lệ thuộc vào thị trường quốc tế,
và nếu xét theo hai tiêu chuẩn quan trọng là tỷ trọng của ngoại thương
trong tổng sản lượng kinh tế và khối tiền tệ lưu hành so với tỷ số dự
trữ ngân hàng, Việt Nam bị lệ thuộc nặng nhất khu vực Á châu Thái bình
dương. Vậy mà năm nay thị trường quốc tế chưa khởi sắc sau năm năm èo
uột và dù các nước đang phát triển tại Đông Á có hy vọng tăng trưởng khá
nhất, tình hình chung của kinh tế toàn cầu vẫn chưa sáng sủa nên viễn
ảnh kinh tế của Việt Nam vẫn là tăng trưởng thấp.
Xét vào chi tiết, năm qua, đà tăng trưởng sa sút có dấu hiệu đáng
ngại nhất là trong khu vực chế biến vì không chỉ tăng trưởng chậm hơn mà
còn thụt lùi. Và suy thoái nặng nhất là từ doanh nghiệp nhà nước. Nhưng
hậu quả trầm trọng hơn thế là có tới 10 vạn doanh nghiệp tư nhân đã phá
sản hoặc ngưng hoạt động, không trả thuế. Nghĩa là thất nghiệp sẽ là
vấn đề. Vậy mà cuộc khảo sát mà ta vừa nói đến lại cho thấy chỉ có 15%
những người được thăm dò ý kiến cho là đáng quan tâm, tức là vấn đề ít
được chú ý nhất. Phải chăng, đấy là hiện tượng chối bỏ thực tế?
Vũ Hoàng: Ông chú ý đến hoàn cảnh bi quan của khu vực chế
biến mà ta cũng biết là về cơ bản, Việt Nam đi vào công nghiệp hóa qua
việc làm gia công để xuất khẩu ra ngoài. Nếu khu vực chế biến ấy lại sa
sút thì hiển nhiên là ngoài nguy cơ thất nghiệp, ta còn thấy ra đà sút
kém về ngành ráp chế cho xuất khẩu. Có phải như vậy không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa đáng ngẫm hơn thế là năm qua, Việt Nam
lại đạt mức xuất khẩu cao bất ngờ mà không chỉ nhờ bán dầu thô và dầu
thô lại có giá. Nhìn sâu hơn vào cơ cấu của số hàng bán ra ngoài, ta
thấy ra nhiều vấn đề như mặt trái của bức tranh màu hồng.
Thứ nhất, về nông sản và lương thực như cà phê hay gạo thì lượng có
tăng mà giá không tăng nên mối lợi thật ra chỉ là tương đối. Quan trọng
và đau buồn hơn vậy là Việt Nam xuất khẩu gạo rất mạnh và có thể vượt
qua Thái Lan mà nông dân lại không được hưởng kết quả vì nguồn lợi lại
nằm trong tay các công ty thu mua và xuất cảng, thuộc khu vực nhà nước.
Vũ Hoàng: Ông nêu ra nhận xét đáng chú ý và phản ảnh
sự ưu lo của nhiều người khi nói đến số phận nông dân Việt Nam, ngoài
cái nạn bị cướp đất mà không được bồi thường thoả đáng.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa Việt Nam có thể vượt Thái Lan để thành
nước xuất khẩu gạo số một mà nông gia vẫn bị thiệt ở gốc trong khi các
cơ sở của nhà nước ở ngọn thì chiếm lợi thế.
Thứ hai, về cơ cấu, sức xuất khẩu mạnh nhất là từ ngành chế biến áo
quần, giày dép và đồ gỗ hay cơ phận điện tử như máy tính, điện thoại.
Nhưng loại sản phẩm hạ đẳng và thâm dụng nhân công vì cần nhiều lao động
như áo quần giày dép hay đồ gỗ, lại tùy thuộc vào nhập lượng mua từ bên
ngoài nên trị giá đóng góp của Việt Nam thật ra chưa cao. Tức là ta vẫn
làm gia công cho thiên hạ và muốn bán nhiều thì phải mua nhiều và lệ
thuộc vào sức mua của thiên hạ.
Thứ ba, loại sản phẩm gọi là cao kỹ, vì đòi hỏi kỹ thuật cao, như
linh kiện điện tử hay phụ tùng điện thoại vẫn chỉ là gia công mà ít khả
năng chuyển giao công nghệ tỏa rộng cho cả xã hội để doanh nghiệp Việt
Nam cũng học được nghề mà bước lên trình độ sản xuất có giá trị đóng góp
cao hơn. Nôm na thì mình vẫn chỉ là khâu phụ, kiếm tiền ít hơn và còn
chịu thiệt khi thiên hạ tìm ra nguồn cung cấp rẻ hơn.
Đã vậy và đây là vấn đề đáng quan ngại cho những ai làm chính sách là
trong đà gia tăng của xuất khẩu nhờ bắp thịt hơn trí não, loại doanh
nghiệp có vốn đầu tư ngoại quốc lại chiếm đa số. Về kim ngạch, khu vực
nội địa chỉ được có hơn 37%, và trong khu vực này, ta kể cả dầu khí nằm
trong tay các tập đoàn nhà nước, chứ tư doanh nội địa thì còn yếu. Xét
cho kỹ hơn, ta còn thấy ra một vấn đề khác là dù xuất khẩu của các doanh
nghiệp nói chung có tăng thì phần của doanh nghiệp nhà nước lại giảm!
Đây là loại vấn đề nằm trong cơ cấu kinh tế và chính trị.
Dù được coi là khu vực chủ đạo về kinh tế nên được ưu tiên nâng đỡ,
doanh nghiệp nhà nước của Việt Nam ít hiệu năng, kém sức cạnh tranh, là
con nợ như con nghiện và trở thành hang ổ của tham nhũng. Từ hai năm
nay, người ta đã nói yêu cầu cải tổ doanh nghiệp nhà nước mà chưa thấy
làm việc gì cụ thể trong thực tế, có thể là vì những mắc mứu về quyền
lợi ở trên cùng.
Trách nhiệm thuộc về ai
Phòng giao dịch chứng khoán Sacombank ảm đạm hôm 20/12/2012.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Nếu tạm lấy cơ thể học mà so sánh thì ta có
thể nghĩ tới tập đoàn nhà nước như bộ xương sống vì chính quyền muốn
vậy. Nó không cân bằng và thiếu sức chịu đựng. Còn tư doanh thì cũng tựa
như bắp thịt để tạo ra sự chuyển động trong sinh hoạt và hệ thống ngân
hàng là bộ phận tuần hoàn có chức năng bơm máu cho cơ thể. Hệ tuần hoàn
ấy bị ô nhiễm vì các khoản nợ xấu, khó đòi nên sẽ mất. Mà khi nó chỉ bơm
máu cho cơ sở nào có quan hệ tốt thì đấy là một vấn đề.
Vì hậu quả là ngày nay nhiều doanh nghiệp bị thiếu máu vì vay không
được nên lâm vào cảnh gọi là chết lâm sàng. Trong khi ấy vì ngân hàng
lại bơm tiền vào nghiệp vụ đầu cơ về cổ phiếu và bất động sản nên mới bị
gánh nợ xấu và gieo họa cho cả nền kinh tế. Nhưng toàn bộ vấn đề của cơ
thể suy nhược này nằm tại bộ não, nằm trong hệ thống chính trị vì đã để
xảy ra tình trạng nguy ngập này mà không chịu cải sửa.
Vũ Hoàng: Vì thời lượng có hạn, chúng ta sẽ quay trở lại bộ
máu tuần hoàn là tiền bạc của nền kinh tế Việt Nam, nhưng tạm tổng kết
cho chương trình hôm nay, ông nghĩ loại vấn đề nào mới là trầm trọng
nhất?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Vừa qua, chúng ta đã có năm chương trình
liên tiếp về các yếu tố đem lại sự thịnh vượng cho các quốc gia và về
những vấn đề gây ra sự nghèo khốn. Câu kết luận của hôm nay là dân Việt
Nam vẫn còn nghèo và nếu xét theo tiêu chuẩn của quốc tế để đánh giá mức
độ nghèo khốn thì thật ra còn nghèo hơn người ta thường nghĩ. Và sau
hai thập niên bất cập với quá nhiều vấn đề mà tiết mục chuyên đề này đã
phân tích từ 16 năm qua, kể từ Tết Đinh Sửu 1997, việc giải quyết nạn
nghèo đòi ấy thật ra sẽ khó khăn hơn trong giai đoạn tới và nếu không
khéo thì Việt Nam còn tụt lui vào hố sâu nghèo khổ của năm xưa. Trách
nhiệm thuộc về chính quyền, là cơ chế vốn dĩ đã biết vì được quốc tế
khuyến cáo từ 20 năm nay về những gì cần cải tổ. Cơ chế này ngần ngại
cải cách và không chịu trưởng thành vì chỉ lo cho sự tồn tại của chính
nó, với cái giá là người khác phải trả.
Vũ Hoàng: Xin cảm tạ ông Nghĩa về cuộc trao đổi đầu năm.
No comments:
Post a Comment